Kozijnen en afwerkingen

Eerst een stukje geschiedenis met betrekking tot kozijnen en ramen.

Tot eind 16e eeuw werden kozijnen uitsluitend aangebracht die voorzien waren van deuren of luiken.

Deurkozijnen voor toegang tot een gebouw(ruimte) en raamkozijnen uitsluitend voor lichtinval en ventilatie. Ramen (lees ruiten) met glas bestonden niet, de productie van glas was nog niet zo ver dat glas in vlakke platen kon worden geproduceerd. Ramen, dus zonder ruiten, werden uitsluitend gebruikt om ventilatie in een gebouw te verkrijgen (stoken en koken gebeurde in haarden) en om overdag licht in een gebouw te verkrijgen (elektra, en gas kende men nog niet). Verlichting werd verkregen door gebruik te maken van kaarsen of oliebakjes, schelpen of tuitlampjes gevuld met olie. Aardolie waar wij bij het woord olie in eerste instantie aan denken bestond nog niet.

De olie werd verkregen uit landbouwproducten en werd uit diverse producten geperst (kool-, raap- en lijnzaad). Ook gebruikte men geperste olie uit winning van slachtafval (visolie en dierlijke vetten), waardoor het d.m.v. een lont (mos, plantaardige vezels e.d.) ontstoken kon worden.

In de beginperiode van De Heen (Hooghdiep) stond het maken van glas in de vorm van ruiten in de kinderschoenen. Glasplaten (lees ruiten) konden nog maar in minimale afmetingen gemaakt worden, maximaal 20 x 20 cm, en dat resulteerde in aanpassingen van de tot dan toe gebruikte ramen. Waar voorheen kozijnhout als raamhout gebruikt werd moest de afmeting aangepast. Dit had dan weer meerdere redenen waarbij de belangrijkste 2 waren het totale gewicht naar beneden te verkrijgen en de lichtinval te vergroten (zelfs de roeden waarin het glas moest komen werden aan de buitenzijde hiervoor schuin naar binnen geschaafd om een groter oppervlakte aan lichtinval te verkrijgen).

Kozijnhout was ten opzichte van nu veel zwaarder (lees afmetingen). Tot begin 20e eeuw werden er in de bouwwereld geen spouwmuren toegepast. De minimale afmeting van de dikte van een muur was 1 steen (lengte van 1 steen). Er waren, meestal streekafhankelijk, veel steensoorten met even zoveel verschillende afmetingen en daarbij ook even zoveel steenfabrieken. Zelfs de kleinste steensoort was al minimaal 15-16 cm lang. Dit type steensoort veelal in de volksmond IJsselsteen of IJsselformaat genoemd is ook bij het bak- en wagenhuis gebruikt. Naar huidige maatstaven een kleine steen maar er gingen wel 260-270 steentjes in 1 m2.

U begrijpt dat het gewicht boven de kozijnen hierdoor hoog was. Ook balklagen en verdiepings- vloeren waren van zwaardere afmetingen dan we nu gebruiken. Het totale gewicht van alles wat boven het kozijn aanwezig was resulteerde hierdoor in zwaardere afmetingen van het kozijnhout dan tegenwoordig. Nu zijn lateien boven de kozijnen aangebracht in de binnen spouwmuur .

Bij de restauratie hebben we de bestaande maten van de raam- en deurkozijnen opnieuw moeten maken. We zijn ervan uit gegaan dat 5 ramen de originele afmetingen gehad moeten hebben. De ramen in de achtergevel zijn ooit vervangen of erin gemaakt (rollaag ontbrak dus mogelijk dat die gevel bij de bouw uitsluitend uit steen bestond). Helaas niet volgens het vakmanschap van de originele bouwtijd. De betreffende ramen waren in de gevel geplaatst zonder een kozijn. De schade boven deze kozijnen aan het metselwerk en bovenliggende balklaag is mede door dit lekenwerk veroorzaakt. Betreffende ramen zijn vernieuwd en in een kozijn met de juiste afmetingen geplaatst.

Bij ramen breder dan 0 .80 meter was de bovendorpel veelal uitgerust met oren (kozijn-boven-dorpel is aan beide kozijnen 15 cm breder dan het kozijnbreedte). De oren rustte dan op de muur waardoor het bovenliggende gewicht zo naar de muren werd geleid en minder druk op het totale kozijn kwam. Ook werd regelmatig boven een kozijn een houten, meestal uit eik bestaande, balk boven een kozijn aangebracht als de overspanning (kozijnbreedte) te groot was. Deze eiken latei werd ook aangebracht als de constructie onvoldoende ruimte had om een boog, segment of hanenkam te kunnen maken boven het betreffende kozijn.

Het enige raam met oren dat we eruit moesten halen was het schuifraam aan de rechtergevel (breedte 153 cm). Alle kozijnen en ramen waren met deuvelverbindingen uitgevoerd. De kozijnen en ramen moesten we op 1 na allemaal vervangen. De afmetingen van de ruitjes hebben we hierbij gehanteerd en daarnaast de uitvoering van de diverse ramen (draai of schuif).

Gezien het vakmanschap van dit werk en de tijdslimiet is deze klus uitbesteed aan Klus- en timmerbedrijf Johan Kroonen uit De Heen.

Het plaatsen van de kozijnen en ramen hebben we gezamenlijk uitgevoerd. Het aanmetselen ervan is door Jack Smout (Klussen met Jack) en Arie de Nijs, van het gelijknamige aannemersbedrijf gedaan

Doordat we een spouwmuur aan de binnenzijde hadden aangebracht hebben we de neg aan de binnenzijde afgetimmerd met hout.

In het schuur en stalgedeelte hadden we in de achtergevel draairamen uit staal (halve maan-type) Deze ramen hebben we allemaal vervangen door niet draaiende stalen ramen van hetzelfde type.

In het stalgedeelte waren 2 gemetselde kozijnen aangebracht. Voor de varkensstal een rechthoekig deurtje met kozijn en voor de koe of geit een deurtje met een segmentboog.

Beide deurtjes worden na vernieuwing terug geplaatst.

Afwerking

Met de afwerking van het bakhuis gaan we aan de binnenzijde van het bakhuis hier gedeeltelijk van het origineel afwijken.

Reden hiervoor is dat we met de huidige bouweisen te maken hebben. Ook met betrekking op het toekomstig gebruik zal met name op voorkomen van schade diverse aanpassingen gedaan moeten worden waar we niet omheen kunnen.

U moet hierbij denken aan het feit dat we nu wel stromend water hebben en dat we dit moeten beschermen tegen vorstschade en alle gevolgen van dien. Daarnaast zal het gebouw een gebruiksfunctie krijgen waarbij we de gasten op een aangename manier willen verwelkomen.

Wat hebben we allemaal niet authentiek uitgevoerd?

Ten eerste hebben we stromend water en een toilet nodig wat op het riool wordt aangesloten. De toilet is van een nieuw type, met doortrekmogelijkheid en normaal toiletpapier. De toiletpot heeft wel een uiterlijk gekregen van de originele uitvoering door middel van een houten ombouw ervoor en erop te plaatsen. De toilet blijft in de originele ruimte gehandhaafd wat inhoudt dat u via buiten naar de toilet zal moeten.

Dan hebben we verwarming nodig. Niet alleen voor de ontvangst van de bezoekers en bescherming van de waterleiding maar ook om de eventueel materialen en goederen die tijdens een tentoonstelling aanwezig zullen zijn te beschermen. Omdat we de uitstraling van het gebouw zoveel mogelijk origineel willen behouden hebben we gekozen voor vloerverwarming. U heeft dus geen last van de kou en zal toch het gevoel krijgen in een 17e eeuw pand te stappen. In het bakhuis is vervolgens de afwerkvloer betegeld met authentieke plavuizen. In het stal en schuurgedeelte is de afwerkvloer uitgevoerd in IJsselsteen met de strekzijde aan de bovenzijde. De afwerking hiervan is in een relief uitgevoerd waarbij duidelijk de “oude” funderingsmuren van de originele stalafmetingen zichtbaar is verwerkt.