Dakconstructie’s

Na de aanpassingen van de vloeren en binnenmuren hebben we eerst de kapconstructie onder handen genomen.

De belangrijkste overweging hiervoor was dat de ovenbouwers vervolgens droog, wind en vorstvrij na vervangen van de kap hun werk konden aanvangen.

Een gemetselde houtbakoven waar we uitgebreid in het volgende hoofdstuk aandacht aan geven heeft namelijk 3 maanden droogtijd in een vorstvrije ruimte nodig voordat die voor de eerste maal gestookt mag worden.

Zoals in het vorige hoofdstuk aangegeven lagen de oud Hollandse pannen niet allemaal meer op het dak. De pannen die er nog op lagen waren veelal door de wind en klimop zo verschoven dat bij een regenbui aardig wat water via de ontstane openingen op de, van hout, eronder gelegen constructie terecht kwam.

Panlatten, gordingen en de balklaag waren op diverse plaatsen nodig aan vervanging nodig. Om ook deze op authentieke wijze te restaureren waren we gebonden aan materialen uit dezelfde tijdsperiode.

De twee eikenhouten spantconstructies, voorzien van deuvelverbindingen, boven het bakhuis hoefde alleen maar een schoonmaakbeurt te ondergaan. De geconstateerde kwaliteit van dit hout is zelfs in de huidige tijd bijna niet te evenaren.

Reden: Bedrijven die gerooid hout nog behandelen zoals vroeger, voordat er uiteindelijk een balk of plank van gezaagd werd, bestaan niet meer.

Van de twee grenen spantconstructies van het schuur- en stalgedeelte moest bij beide een gedeeltelijke vervanging plaatst vinden.

Van de twee grenen spantconstructies van het schuur- en stalgedeelte moest bij beide een gedeeltelijke vervanging plaatst vinden.

Als bouwteam hadden we voorgenomen zoveel mogelijk het Nara document na te streven m.b.t. vervanging van authentiek materiaal hebben we die ook allemaal kunnen vinden en toepassen.

(Nara-document betreft verslag n.a.v. conferentie over de instandhouding van monumenten, gehouden in Nara, Japan 1994)

Buiten dit nastreven moesten we ook rekening houden met het toekomstig gebruik van het pand. Met de huidige plannen is dat niet alleen het behouden van dit unieke erfgoed maar ook beschermen voor de toekomst waarbij het belangrijkste punt is het gebruiken van beide gebouwen (voor workshops en eventuele tentoonstellingen).

De grootste factoren in het verslechteren van de staat van het gebouw waren de invloeden van weersomstandigheden. Hier moesten we een oplossing voor vinden.

Een gedeelde oplossing kon zijn een beschoten dak met een waterkerende damp open tijk, tussen dakbeschot en stof en panlatten. Twee vliegen in een klap waarbij het karakter van het gebouw niet zichtbaar werd aangetast. Om het karakter van de originele sporenkap te behouden hebben we het dakbeschot in de breedte richting van het gebouw aangebracht. Ook met betrekking tot de verwarming van het gebouw, naar aanleiding van de doelstelling, was dit wel een pluspunt om te gaan uitvoeren.

Bij het verwijderen van pannen, panlatten, dakbeschot en gedeeltelijk gordinghout zijn we net als bij het afgraven van de vloeren geen enkel bewijs tegen gekomen m.b.t. jaartallen, namen van eventuele handarbeiders of gilden.

Uitsluitend de zichtbare constructies: funderingstype, deuvelverbindingen, gebruik van drieklezoren in plaats van klezoren, type voegwerk, ontbreken van lood, gebruikte nagels, hang- en sluitwerk en de afmetingen van de raam(glas)maten hebben ons geholpen bij het dateren van de diverse gebouwen en onderdelen.

Bij het vervangen van het dak hebben we gelijktijdig de schouw en schoorsteen verwijderd. Dit hebben we gedaan omdat de “aangepaste” haard niet bij de oorspronkelijke bouw hoorde en ook niet de afmetingen voor de te restaureren houtbakoven meer had.

In de schouw die boven de verdiepingsvloer geheel intact was zat nog een houten kozijn met een houten luik, afmeting 65 x 100 cm.

Dit luik had vroeger de functie om hier achter, dus in het afvoerkanaal van de houtbakoven, vlees, worst en hammen te kunnen ophangen om die te roken tijdens gebruik van de bakoven. Met de aanpassing van het bakovenafvoerkanaal naar de “open” haard heeft men dit luik dichtgesmeerd met een mortel stuc laag.

De binnenzijde van het luik, door het gebruik in de laatste honderd jaar van het haardvuur, was redelijk ingebrand. Hierdoor hebben we besloten dit niet bij de restauratie opnieuw aan te brengen.

Na restaureren van de spanten konden de gordingen en sporen er opnieuw op worden aangebracht.

Meien in januari!

Nadat we op 13 januari 2014 na ongeveer350 jaar opnieuw het hoogste punt bereikte was er natuurlijk de mei.

Zonder woorden!

Het dakbeschot, waterkerende folie en de panlatten volgde de week erop.

Omdat het bovenste gedeelte van de schouw en schoorsteen na het restaureren van het dak pas zou worden uitgevoerd hebben we het hele dak dicht gelegd met de oorspronkelijke oud Hollandse pannen. Geen leuk klusje, gebakken materiaal wat niet allemaal recht in elkaar past, en dit nam dan ook menig uurtje en onbeschrijflijke woorden in beslag.

Vervolgens hebben we de nokvorsten in de kalkmortel gelegd.

De overstekken aan de voor en achterzijde van het gebouw, met uitzondering van het gedeelte voor het ventilatiekozijn, was met riet onderlegd. Deze werkzaamheden worden wel uitgevoerd maar vinden plaats nadat de gehele buitengevel in de oorspronkelijke staat is terug gebracht.

De overstekken aan de kopgevels zijn, zoals ze vroeger waren, met planken onderlegt. Een duidelijk voorbeeld hoe inventief de ambachtslieden van vroeger waren is goed zichtbaar bij de aansluiting van de muurplaten ten opzichte van de boeiboorden aan de overstekken bij de zijgevels. De boeiboorden waren al, zeker naar huidige maatstaven, uitzonderlijk breed van afmeting. Doordat ook de muurplaten zwaar van afmeting waren, 90 x 170 mm, zouden de muurplaten onder de boei delen uitkomen. Op ambachtelijke wijze zijn de muurplaten en gordingen aan de onderzijde met een trekmes bewerkt zodat ze op een mooie manier de verbinding met het boei – deel vormen.

De uitzonderlijk zachte winter, uitgezonderd de Sint Nicolaasstorm, heeft ons een helpende hand toegestoken om de kapconstructie op tijd af te hebben.

Onze planning maar ook die van de ovenbouwers was dat we uiterlijk 15 maart de houtbakoven helemaal gerestaureerd wilden hebben ( 3 maanden voor de 15 juni in verband met de droogtijd). Voordat de ovenbouwer echt konden beginnen moest nog wel “even” de haard authentiek worden gemetseld tot de verdiepingsbalklaag.

Een zeer nauwkeurigwerk waarbij de exacte maten, opgegeven door de ovenbouwers, gehanteerd moesten worden. Ook de afmetingen en vorm van de haardbalk is door de ovenbouwers netjes aangeleverd. De haard is geheel in IJsselstein (schoon metselwerk) uitgevoerd met de betreffende kalkmortel die de ambachtslieden ook in de 17 eeuw hanteerde.

Met authentiek metselwerk hoort natuurlijk ook het aanmaken van de kalkmortel met toevoeging van 2 volle handen roggemeel.

Om al een beetje in de sfeer te komen van de toekomstige workshops die we willen gaan geven hebben we de rogge met de door Rinus de Greef geschonken handgraanmolen ter plaatse gemaald.

Zoals aangegeven moest ook de haardbalk een bepaalde vorm hebben om de trek in de schouw te bevorderen. Daarnaast moest deze haardbalk op, in de zijmuurtjes van de haard, ingemetselde eiken sloffen komen te liggen die met deuvelverbindingen elkaar moesten verbinden. Deze werkzaamheden zijn net zoals men vroeger deed ter plaatse op de werkplek op maat gemaakt en bewerkt.

Haardbalk met afgeschuinde binnenkant om betere trek te verkrijgen.

Slof waar de haardbalk op komt te liggen.

Sloffen in zijgevels haard.

Slof met deuvelvoorbereiding.

Sloffen, met muurankers in tussengevel verankert, vormen samen met de haardbalk, verankerd in de sloffen met deuvelverbindingen, het draagvlak voor het afvoerkanaal (haard, schouw & schoorsteen)

De ovenbouwers hebben zo hun werkzaamheden tijdig kunnen aanvangen, waarover in het volgende hoofdstuk uitgebreid aandacht.